VENU VIA REGNO

Ĉe la preĝo pri la Dia Regno ni memoru ĉion, kion ni pripensis pli frue pri la vorto «Regno de Dio». Kun ĉi tiu preĝo ni unue akceptas la primaton de Dio: Kie Li ne estas, tie nenio povas esti bona. Kie Dio ne estas vidata, tie disfalas la homo kaj tie disfalas la mondo. En ĉi tiu senco diras la Sinjoro al ni: «Celu unue Lian regnon kaj Lian justecon, kaj ĉio tio estos aldonita al vi» (Mat 6,33). Per ĉi tiu vorto estas donita ordo de prioritatoj por la homa agado, por nia sinteno en la ĉiutaga vivo.

Neniel estas promesita al ni iu nenion-farujo por la kazo, ke ni estas piaj aŭ ke ni iel volas la Regnon de Dio. Ne iu aŭtomateco de funkcianta mondo estas promesita, kiel ĝin prezentis la utopio de senklasa socio, en kiu ĉio funkcius aŭtomate, nur ĉar ne ekzistas iu privata posedaĵo. Tiajn simplajn receptojn Jesuo ne liveras. Sed Li donas – kiel dirite – unu prioritaton, kiu ĉion decidas: «Regno de Dio» signifas ja «dominado de Dio», kaj tio signifas: Lia volo estas la valida mezuro. Ĉi tiu volo kreas justecon, al kiu apartenas, ke ni donu al Dio Lian justecon, kaj ke ni trovu en tio la mezuron por la justeco inter la homoj.

La ordo de la prioritatoj, kiujn Jesuo ĉi tie donas al ni, memorigu nin al la malnov-testamenta raporto pri la unua preĝo de Salomono post la komenco de lia reĝeco. Tie estas rakontite, ke la Eternulo aperis nokte en sonĝo al la juna reĝo kaj ebligis al li peton, kiun la Eternulo promesis plenumi. Klasika sonĝo-motivo de la homaro! Kion petas Salomono? «Donu al Via servanto koron aŭskultantan, por ke li povo-sciu regi Vian popolon kaj distingi inter bono kaj malbono» (1 Reĝ 3,9). Dio laŭdas lin, ĉar li – kiel estus proksime – ne petis riĉecon, havaĵojn, gloron aŭ la morton de siaj malamikoj, ankaŭ ne longan vivon (2 Kro 1,11), sed vere esencaĵon: aŭskultantan koron, la eblecon distingi inter bono kaj malbono. Kaj pro tio Salomono ricevas poste ankaŭ la aliaĵojn aldone.

Kun la peto: «Venu Via regno» (ne la nia!), la Sinjoro volas nin gvidi ĝuste al tiu maniero de preĝado kaj agado. La unua kaj esenca estas la aŭskultanta koro, por ke regu Dio kaj ne ni. La Regno de Dio venas tra aŭskultanta koro. Tio estas Lia vojo. Kaj pri tio ni devas ĉiam denove peti.

El la renkonto kun Kristo eĉ profundiĝas ĉi tiu peto, fariĝas ankoraŭ pli konkreta. Ni vidis, ke Jesuo en Sia persono estas la Regno de Dio; kie Li estas, tie estas «Regno de Dio». Tiel la peto pri aŭskultanta koro fariĝis peto pri komuno kun Jesuo Kristo, peto pri tio, ke ni fariĝu «unu» kun Li (Gal 3,28). Tio estas la peto pri la vera imitado, kiu fariĝas komuneca kaj kiu faras nin unu korpo kun Li. Reinhold Schneider tion energie esprimis: «La vivo de ĉi tiu regno estas la pludaŭrado de la vivo de Kristo en la Siaj; en koro ne plu nutrata de la vivo-forto de Kristo la regno finiĝas; en koro tuŝata kaj modelata de ĉi vivo-forto ĝi komencas … serĉi la radikojn de la nedetruebla arbo, penetri en ĉiun koron. La regno estas unu; ĝi konsistas sole per la Sinjoro, kiu estas ties vivo, ties forto kaj ties mezo …» . Peti pri la Regno de Dio estas diri al Jesuo: Faru nin esti la Viaj, ho Sinjoro! Vi trapenetru nin, Vi vivu en ni; kolektu la disigitan homaron en Via korpo, por ke en Vi ĉio estu subigita al Dio, por ke Vi povu transdoni la kosmon al la Patro, por ke «Dio estu ĉio en ĉio» (1 Kor 15, 26-28).

 

FARIĜU VIA VOLO,
KIEL EN LA ĈIELO, TIEL ANKAŬ SUR LA TERO

El la vortoj de ĉi tiu peto evidentiĝas du punktoj: Ekzistas volo de Dio kun ni kaj por ni, kiu devas fariĝi la mezuro por niaj volo kaj estado. Kaj: La ĉefaĵo de «la ĉielo» estas, ke tie regas la eterna volo de Dio, aŭ iomete alie dirite: Kie okazas volo de Dio, tie estas ĉielo. La kerno de la ĉielo estas la unu-estado kun la Dia volo, la unu-estado de volo kaj vero. Tero fariĝas «ĉielo» ĉiam kaj ĉie, se en ĝi okazas la volo de Dio, kaj la tero estas nur «tero», do antipoluso de la ĉielo, kiam kaj kie ĝi – la tero – sin fermas por la Dia volo. Pro tio ni preĝas, ke fariĝu la volo de Dio sur la tero kiel en la ĉielo, ke la tero fariĝu «ĉiela».

Sed kio estas tio: «volo de Dio»? Kiel ni ĝin ekkonu? Kiel ni povu ĝin plenumi? La Sanktaj Skriboj pensas, ke la homo en sia interno scias ion pri la Dia volo, ke profunde en ni ekzistas ia kunscio kun Dio, kiun ni nomas konscienco (kp. ekzemple Rom 2,15). Sed ili scias ankaŭ, ke ĉi kunscio kun la Kreinto, kiun Li donis al ni per la kreo «laŭ Sia bildo», en la historio estas ŝut-kovrita. Ĝi ne estas tute estingita, sed tamen ĝi estas multe ŝut-kovrita. Ĝi estas ankoraŭ malforta flameto, kiu tro ofte estas en danĝero sufokiĝi sub la cindro de ĉiuj niaj antaŭjuĝoj. Pro tio Dio nove parolis al ni, en historiaj vortoj, kiuj nin de ekstere aliras, kaj kiuj helpas al la interna sciado fariĝinta tro kaŝita.

En la biblia revelacio troviĝas la Sinaja dekalogo kiel kerno de ĉi tiu historia «help-instruado». Ni vidis: Per la monto-prediko la dekalogo ne estas nuligita kiel «malnova leĝo», sed ĝi estas plu-evoluita, kaj ĝi nun brilas pli el sia profundeco kaj grandeco. La dekalogo ne estas io surŝarĝita al la homo de ekstere, kiel ni vidis. Ĝi estas – laŭ nia kapableco – esenca revelacio de Dio mem kaj do interpretado de la vero de nia estado: La muzika lingvo de nia ekzistado estas deĉifrita por ni, por ke ni povu ĝin legi kaj utiligi en nia vivo. La volo de Dio venas el la Dia estado kaj pro tio ĝi gvidas nin en la verecon de nia estado, ĝi liberigas nin el la mem-detruado de la mensogo.

Ĉar nia estado venas de Dio, ni povas survojiĝi al la volo de Dio, spite al ĉiuj malpuriĝoj, kiuj malhelpas nin. Per la malnov-testamenta vorto «justulo» tio estis celata: vivi el la Dia vorto kaj el la Dia volo, kaj trovi adaptiĝon al ĉi tiu volo.

Kiam Jesuo parolas pri la Dia volo kaj pri la ĉielo, en kiu plenumiĝas la volo de Dio, tiu vorto rekte tuŝas Lian personan senditecon. Ĉe la fonto de Jakob Li diras al Siaj disĉiploj alportantaj al Li manĝaĵon: «Mia nutraĵo estas plenumi la volon de Tiu, kiu min sendis» (Joh 4,34). Tio signifas: La unueco kun la volo de la Patro estas Lia vivo-bazo. La volo-unueco kun la Patro estas la kerno de Lia estado. En la Patronia-peto kunsonas la emocia preĝado de la oliv-arba ĝardeno: «Mia Patro, se povas esti, ĉi tiu kaliko preterpasu min; sed ne, kiel mi volas, sed kiel Vi volas.» «Patro, se ĉi tiu kaliko ne povas preterpasi, krom se mi trinku ĝin, Via volo plenumiĝu» (Mat 26,39.42). Okaze de la pasiono de Jesuo ni devos aparte atenti ĉi tiun preĝon de Jesuo, en kiu Li lasas nin enrigardi en Sian homan animon kaj en ties unuiĝadon kun la volo de Dio.

En la emocia preĝado de Jesuo en la oliv-arba ĝardeno la aŭtoro de la Epistolo al la Hebreoj trovis la centron de la Jesua sekreto (Heb 5,7), kaj post ĉi tiu rigardo en la animon de Jesuo ĉi aŭtoro interpretis la sekreton de Jesuo helpe de la 40a psalmo. Li legas la psalmon tiel: «Vi ne deziras de mi brul-oferojn kaj pek-oferojn, sed korpon Vi preparis por mi … Jen mi diris: jes – tiel estas skribite pri mi en la skrib-rulaĵo – mi venas plenumi Vian volon» (Heb 10,5ss; Psa 40,7-9). La mezo de la ekzisto de Jesuo aŭdiĝas en jena vorto: «Jes, mi venas plenumi Vian volon». Tiel ni nun vere komprenas la vorton: «Mia nutraĵo estas plenumi la volon de Tiu, kiu min sendis».

Post tio ni nun komprenas, ke Jesuo mem en vera kaj plej profunda senco estas «la ĉielo» – Li, en kiu kaj per kiu la volo de Dio komplete okazas. Al Li rigardante ni lernas, ke ni neniam el nia propraĵo povas esti tute «justaj». La pezo de nia propra volo ĉiam tiras nin for de la Dia volo kaj faras, ke ni fariĝu nura «tero». Sed Li nin akceptas kaj nin tiras supren al Si, en Sin mem, kaj ni lernas ankaŭ la volon de Dio en la komuno kun Li. Tiel en ĉi tiu tria Patronia-peto ni finfine preĝas pri tio, ke ni estu ĉiam pli proksimaj al Li, kaj ke tiel la volo de Dio venku la pezon de nia egoismo, kaj faru nin kapablaj por la alto, al kiu ni estas vokataj.

 

NIAN PANON ĈIUTAGAN
DONU AL NI HODIAŬ

La kvara Patronia-peto montriĝas al ni kiel la «plej homa» de ĉiuj petoj: La Sinjoro, kiu direktas nian rigardon al la plej esenca, al la «nure necesa», tamen scias ankaŭ pri niaj teraj bezonoj kaj ilin agnoskas. Li, kiu diras al Siaj disĉiploj: «Ne zorgu pri via vivo, kion vi manĝu» (Mat 6,25), nin tamen invitas preĝi pri nia nutraĵo, kaj tiel transdoni nian zorgon al Dio. La pano estas «frukto de la tero kaj de homa manlaboro» , sed la tero ne donas frukton, se ĝi ne ricevas de supre sunon kaj pluvon. Tiu kunludo de kosmaj fortoj ne metita en niajn manojn staras kontraŭ la tento de nia orgojlo doni al ni la vivon mem sole per nia propra povo. Tia orgojlo brutaligas kaj malvarmigas. Finfine ĝi detruas la teron; tio ne povas esti alie, ĉar tio staras kontraŭ la vero. Estas la vero, ke ni homoj devas transpaŝi nin mem, por ke ni malfermiĝantaj al Dio fariĝu grandaj kaj liberaj, kaj nur tiel ni fariĝos ni mem. Ni rajtas peti, kaj ni petu. Ni scias: Se eĉ teraj patroj donas bonaĵojn al siaj petantaj infanoj, tiam Dio ne rifuzos al ni la bonaĵojn, kiujn nur Li povas donaci (kp. Luk 11,9-13).

La sankta Cipriano en sia interpredado de la Sinjoro-preĝo atentigas al du gravaj aspektoj de ĉi tiu peto. Kiel jam ĉe la komenca «patro nia» li substrekis la vorton «nia» en ties vasta signifo, tiel li ankaŭ ĉi tie akcentas, ke parolatas pri «nia» pano. Ankaŭ ĉi tie ni preĝas en la disĉipla komunumo, en la komuneco de la infanoj de Dio, kaj tial neniu rajtas pensi nur pri si mem. El tio sekvas plia paŝo: Ni preĝas pri nia pano – do ankaŭ pri la pano por la aliaj. Tiu, kiu havas panon superflue, estas vokata al dividado. La sankta Johano Krizostomo substrekas en sia interpretado de la Unua Epistolo al la Korintanoj – pri la skandalo, kiun faris kristanoj en Korinto –, «ke ĉiu plen-buŝo da pano estas iel mordaĵo de tiu pano, kiu apartenas al ĉiuj, mordaĵo de la tut-monda pano.» Patro Kolvenbach almetas: «Kiel oni povas sin dispensi, okaze de alvoko al nia Patro ĉe la tablo de la Sinjoro kaj ĝenerale ĉe la celebrado de la Sinjora festeno, montri la neskueblan volon helpi al ĉiuj homoj, al siaj gefratoj, ke ili havu la ĉiutagan panon»? Per la nia-peto diras la Sinjoro al ni: «donu vi al ili manĝi» (Mar 6,37).

Grava estas ankoraŭ dua rimarko de Cipriano: Kiu petas pri la pano por hodiaŭ, tiu estas malriĉa. Ĉi tiu preĝo kondiĉas malriĉecon de la disĉiploj. Ĝi kondiĉas homojn, kiuj rezignis la kredon pri la mondo, pri ties riĉaĵoj kaj briloj, kaj kiuj nun petas pri la plej necesa. «Ĝuste la disĉiplo petas pri la plej necesa nur por ĉi hodiaŭa tago, ĉar al li estas malpermesate zorgi pri la morgaŭo. Por li estus ja ankaŭ kontraŭdire voli longe vivi en ĉi mondo, ĉar ni ja petas pri tio, ke baldaŭ venu la Regno de Dio.» En la eklezio ĉiam devas esti homoj forlasantaj ĉion por sekvi la Sinjoron; homoj sin radikale apogantaj al Dio, al Lia boneco, kiu nin nutras – do homoj, kiuj tiel metas signon nin skuantan el nia senpensiĝo kaj el nia malforta kredo.

Homoj, kiuj apogiĝas al Dio tiel, ke ili serĉas neniun alian sekurecon ol Lin, koncernas ankaŭ nin. Ili kuraĝigas nin, fidi al Dio – apogiĝi al Li en la grandaj vivo-defioj. Samtempe tiu malriĉeco, motivita tute de la agado por Dio kaj de Lia regno, estas viv-maniero de solidareco kun la malriĉuloj de la mondo – viv-maniero, kiu kreis en la historio novajn valor-taksadojn kaj novan pretecon servi, agadi por la aliaj.

La peto pri la pano, pri la pano nur por hodiaŭ, tiu peto vekas ankaŭ la memoron al la 40-jara migrado de Izraelo tra la dezerto, en kiu la popolo vivis de la manao – de la pano, kiun Dio sendis el la ĉielo. Ĉiu rajtis nur tiom kolekti, kiom oni bezonis por la koncerna tago; nur je la sesa tago oni rajtis kolekti la donitaĵon por du tagoj, por obei tiel al la sabat-ordono (Eli 16,16-22). La disĉipla komunumo, kiu ĉiutage denove vivas de la boneco de Dio, renovigas la sperton de la migranta Dio-popolo, kiu estis nutrita de Dio ankaŭ en la dezerto.

Tiel la peto pri la hodiaŭa pano malfermas perspektivojn, kiuj superas la horizonton de la ĉiutage bezonata nutraĵo. Ili antaŭkondiĉas radikalan Jesuo-imitadon de la plej intima disĉiplo-komunumo, kiu rezignas pri posedaĵo en ĉi tiu mondo, kaj kiu aliĝas al la vojo de tiuj, kiuj taksas, ke «la humiliĝo de Kristo estas pli granda riĉeco ol la trezoroj de Egiptujo» (Heb 11,26). Montriĝas la eskatologia horizonto – la futuraĵoj estas pli gravaj kaj pli realaj ol la nunaĵoj.

Tiel ni tuŝas vorton de ĉi tiu peto, kiu sonoras kutima en niaj tradiciaj tradukoj: nian «ĉiutagan» panon donu al nin hodiaŭ. Per «ĉiutaga» estas tradukita la greka vorto ἐπιούσιος (prononcu: epiúzios), de kiu unu el la grandaj majstroj de la greka lingvo – la teologo Origenes († ĉ. 254) – diras, ke ĉi vorto normale en la greka lingvo ne ekzistas, kaj laŭ li ĝi estas kreita de la evangeliistoj. Intertempe oni trovis ja en papiruso el la 5a jarcento post Kristo ekzemplon de ĉi tiu vorto. Sed tiu sola ne povas doni certecon pri la signifo de ĉi ĉiuokaze nekutima kaj rara vorto. Oni dependas de etimologioj kaj de studoj pri la kunteksto.

Hodiaŭ ekzistas ĉefe du interpretoj. Iuj diras, ke la vorto signifas: «[la pano] necesa por la ekzistado»; tiam la peto signifus: donu al ni hodiaŭ la panon, kion ni bezonas por povi vivi. La alia interpretado diras, la ĝusta traduko estus: «la estonta [pano]» – pano por la venonta tago. Sed la peto, hodiaŭ ricevi la panon por morgaŭ, ŝajnas ne esti senco-plena laŭ la disĉiplo-ekzistado. Pli senco-plena estus la indiko al la venonteco, se oni preĝus pri la vere venonta pano: la vera manao de Dio. Tio estus eskatologia peto, peto pri anticipo de la venonta mondo, pri tio, ke la Sinjoro jam «hodiaŭ» donacu la venontan panon, la panon de la nova mondo – Sin mem. Tiam la peto ricevus eskatologian sencon. Kelkaj malnovaj tradukoj supozigas ĉi tiun direkton, ekzemple la vulgato de la sankta Hieronimo; ĝi tradukas la misteran vorton en la latina lingvo per «supersubstancialis», kio supozigas novan, pli altan «substancon», kiun donacas al ni la Sinjoro en la sankta sakramento kiel la veran panon de nia vivo.

Vere la ekleziaj patroj unanime komprenis la kvaran Patronia-peton kiel eŭkaristi-peton; tiusence la Patronia staras kiel eŭkaristia tablo-preĝo en la liturgio de la sankta meso. Tio ne signifas, ke oni per tio forprenintus la simplan teran sencon de la diĉiplo-preĝo, kion ni supre klarigis al ni kiel senperan signifon de la teksto. La patroj pensas pri diversaj dimensioj de la vorto, kio komenciĝas kun la pano-preĝo – por ĉi tago – de la malriĉuloj, sed ĝuste tiel – vidante al la nin nutranta Patro en la ĉielo – la vorto memorigas al la migranta Dio-popolo, kio estis nutrita de Dio mem. La manao-miraklo el si mem montris laŭ la granda pano-parolado de Jesuo al la nova mondo, en kiu la Logoso – la eterna Vorto de Dio – estos nia pano, la nutraĵo de la eterna edziĝo-festeno.

Ĉu oni rajtas pensi en tiaj dimensioj aŭ ĉu tio estas fuŝa «teologigo» de simple tere pensita vorto? Hodiaŭ estas timo antaŭ tiaj «teologigoj». Tia timo ja ne estas senmotiva, sed oni ne troigu ĝin. Mi pensas, ke – interpretante la pano-peton – oni devas vidi la grandan interligitecon de la vortoj kaj agoj de Jesuo. En ili vidiĝas esencaj elementoj de la homa vivo: la akvo, la pano kaj – kiel signo de festeco kaj beleco de la mondo – la vito kaj la vino. La pano-temo havas gravan lokon en la mesaĝo de Jesuo – de la tentoj en la dezerto kaj la pano-plimultiĝoj ĝis al la lasta vesper-manĝo.

La granda pano-parolado en Joh 6 malfermas la tutan signifo-kadron de la pano-temo. En la komenco staras la malsato de la homoj, kiuj aŭskultis Jesuon kaj kiujn Li ne forsendas sen nutrado. Tio estas do la «necesa pano», kiun ni bezonas por vivi. Sed Jesuo nun ĝuste ne permesas redukti la bezonojn de la homoj al la pano, do al la biologiaj kaj materiaj bezonoj. «Ne per la pano sole vivas la homo, sed per ĉiu vorto, kiu eliras el la buŝo de Dio». (Mat 4,4; Rea 8,3). La mirakle plimultigita pano rememoras al la manao-miraklo en la dezerto, kaj samtempe ĝi montras super sin: al tio, ke la vera nutraĵo de la homo estas la Logoso, la eterna Vorto, la eterna senco, el kiu ni venas kaj al kiu ni vivas. Kiam tiu unua transpaŝo de la fizika kampo unue nur diras, kion trovis kaj povas trovi ankaŭ la granda filozofio, tiam tamen samtempe venas la plej proksima transpaŝo: La eterna Logoso vere fariĝas pano por la homoj tiel, ke Li «akceptis karnon» kaj ke Li parolas en homaj vortoj.

Post tio sekvas nun la tria kaj esenca transpaŝo, kiu ja fariĝas skandalo por la homoj en Kapernaumo: La hom-fariĝinta Jesuo Sin donas al ni en la sakramento, kaj nur tiel la Eterna Vorto plene fariĝas Manao. Tio estas la dono de la venonta pano jam hodiaŭ. Poste ja la Sinjoro ankoraŭfoje kunligas la tuton: Tiu korpiĝo estas la vera spiritiĝo: «La spirito estas la viviganto; la karno nenion utilas» (Joh 6,63). Ĉu oni supozu, ke Jesuo ĉe la pano-peto ĉion forgesis, kion Li diris al ni pri la pano, kaj kion Li volis doni al ni kiel panon? Se ni akceptas la mesaĝon de Jesuo kiel tuton, oni ne povas forstreki la eŭkaristian dimension el la kvara Patronia-peto. La peto pri la ĉiutaga pano por ĉiuj estas esenca ĝuste en sia tera konkreteco. Sed sam-tempe tiu peto ankaŭ helpas nin, transpaŝi la nuran materian flankon, kaj nun jam peti la «morgaŭan», la novan pano. Kaj kiam ni preĝas hodiaŭ pri la «morgaŭa», ni estas admonitaj jam nun vivi el la morgaŭa, el la amo de Dio, kiu vokas nin ĉiujn al respondeco de unu por la alia.

Ĉi-loke mi volas ankoraŭ-foje doni la vorton al Cipriano, kiu akcentas ambaŭ senco-dimensiojn. Sed li rilatigas la vorton «nia», de kio ni supre parolis, ĝuste ankaŭ al la eŭkaristio, kiu en aparta senco estas «nia» pano, do la pano de la disĉiploj de Jesuo Kristo. Li diras: Ni, kiuj rajtas akcepti la eŭkaristion kiel nian panon, ni devas ĉiam preĝi, ke neniu estu fortranĉita, disigita de la korpo de Kristo. «Pro tio ni petas, ke ‘nia’ pano, Kristo, ĉiutage estu donata al ni, ke ni, kiuj restas kaj vivas en Kristo, ne foriru de Lia saniga forto kaj de Lia korpo».

 

KAJ PARDONU AL NI NIAJN ŜULDOJN,
KIEL ANKAŬ NI PARDONAS AL NIAJ ŜULDANTOJ

La kvina Patronia-peto kondiĉas mondon, en kiu ekzistas ŝuldo – ŝuldo de homo al homo, ŝuldo al Dio; ĉiu ŝuldo inter homoj iel lezas la veron kaj la amon, kaj tiel ĝi trafas Dion, kiu estas la Vero kaj la Amo. La venko super la ŝuldo estas centra demando de ĉiu homa ekzistado: La historio de la religio daŭre tion pripensas. Ŝuldo vekas venĝon: Tiel ekas ŝuldo-ĉeno, en kiu la malbono de la ŝuldo daŭre kreskas kaj fariĝas ĉiam pli neevitebla. Per ĉi Patronia-peto la Sinjoro diras al ni: Ŝuldon oni nur povas venki per pardono, ne per venĝo. Dio estas Dio, kiu pardonas, ĉar Li amas Siajn kreitojn; sed la pardono nur povas efiki en tiu, kiu mem estas pardonanto.

La pardono-temo troviĝas en la tuta evangelio. Ni renkontas ĝin komence de la monto-prediko en la nova interpretado de la kvina ordono, en kiu la Sinjoro diras: «Se vi prezentas vian oferon ĉe la altaro, kaj tie memoras, ke via frato havas ion kontraŭ vi, lasu vian oferon ĉe la altaro, iru unue paciĝi kun via frato, kaj poste prezentu vian oferon» (Mat 5,23s). Nerepaciĝinte kun la frato oni ne povas iri antaŭ Dion; Lin renkonti kun la gesto de la pardono, tio estas antaŭkondiĉo de la ĝusta Dio-adorado. Kaj ni pripensu, ke Dio mem – sciante, ke nepardoninte ni homoj Lin kontraŭstaras – ekiris el Sia Dieco por renkonti nin, por repacigi nin. Ni rememoros, ke Li antaŭ la dono de la eŭkaristio surgenuis antaŭ Siaj disĉiploj kaj lavis iliajn malpurajn piedojn, purigis ilin per Sia humila amo. Meze en la evangelio laŭ Mateo (18,23-35) troviĝas la parabolo de senkompata servisto: Al li, alta satrapo de la reĝo, la altega ŝuldo de dek mil talantoj estis nuligita; sed li mem ne estis preta, nuligi la rilate al tio ridindan sumon de 100 denaroj: Kion ajn ni devas reciproke pardoni, tio estas ridinde malalta kontraŭ la bonkoreco de Dio, kiu pardonas al ni. Ni aŭdas de la kruco la peton de Jesuo: «Patro, pardonu ilin; ĉar ili ne scias, kion ili faras» (Luk 23,34).

Se ni volas tute kompreni la peton, ni devas fari ankoraŭ plian paŝon kaj demandi: Kio estas tio: pardoni? Kio okazas en la pardonado? La ŝuldo estas io vera, iu objektiva potenco; la ŝuldo detruis ion, kaj tio devas esti rebonigata. Pro tio pardoni devas esti pli ol ignori la ŝuldon, ol nur voli forgesi ĝin. Ŝuldo devas esti perlaborata, esti sanigata kaj tiel oni devas ĝin rebonigi. Pardoni kostas ion – unue al tiu, kiu pardonas: La pardonanto devas en si mem venki la malbonon, li devas ĝin interne kvazaŭ forbruligi, kaj tiel li devas sin mem renovigi, ke li poste ankaŭ la alian, la ŝuldanton, enprenas en tiun procezon de transformado, de interna purigado. Tiel ambaŭ fariĝu novaj per la trasufero kaj per la venko super la malbono. Ĉi-loke ni renkontas la misteron de la kruco de Jesuo. Sed unue ni renkontas la limojn de niaj fortoj, kiuj devas sanigi, venki la malbonon. Reinhold Schneider diras al tio: «La malbono vivas en mil figuroj; ĝi okupas la krenelojn de la potenco … ĝi ŝprucas el la abismoj. La amo havas nur unu figuron; tio estas Via Filo».

La penso, ke Dio lasas al Si persone ion kosti la pardonadon de la pekoj kaj do la sanigon de la homoj, tiu penso al ni hodiaŭ fremdiĝis: Ke la Sinjoro «portis niajn malsanojn sur Si kaj per niaj suferoj Li Sin ŝarĝis», ke Li «estis vundita pro niaj pekoj, dispremita pro niaj krimoj», ke «per Liaj vundoj ni saniĝis» (Jes 53,4-6), tio al ni hodiaŭ ŝajnas ne plu evidenta. Al tio kontraŭas la banaligo de la malbono, en kiun ni fuĝas, dum ni samtempe uzas kiel nerefuteblan pretekston la teruraĵojn de la homa historio, precipe tiujn de la plej nova tempo, por malkonfesi bonan Dion kaj insulti Lian kreiton, la homon. Aldone ankaŭ nia individualisma homo-bildo kontraŭas al la kompreno de la granda mistero de la pento: Ni ne plu povas kompreni tiun anstataŭadon, ĉar ĉiu homo por ni hejmas nur en si mem; ni ne plu povas vidi la profundan interplektitecon de ĉiuj niaj ekzistadoj kaj ties portitecon en la ekzisto de la Unu, la hom-fariĝinta Filo. Kiam ni parolos pri la krucumiĝo de Kristo , ni devos pritrakti tiujn demandojn.

Hodiaŭ sufiĉu penso de kardinalo Henry Newmann, kiu iam diris, ke Dio ja povis krei la tutan mondon per unu vorto, sed la ŝuldon kaj la mizeron de la homoj Li povis nur venki mem fariĝante suferanto, kiu portis tiun ŝarĝon kaj ĝin venkis per Sia sindonado. La venko super la ŝuldo kostas la riskon de la koro – pli: la riskon de nia tuta ekzisto. Kaj ankaŭ ĉi tiu risko ne sufiĉas, ĝi povas nur efiki per la komuneco kun Tiu, kiu portis la ŝarĝon de ni ĉiuj.

La pardon-peto de la Patronia estas pli ol morala alvoko – tio ĝi ja ankaŭ estas, kaj tiel ĝi ĉiutage provokas nin. Sed plej profunde ĝi estas kristologia preĝo, kiel ankaŭ la aliaj petoj de la Patronia. La pardon-peto memorigas nin al tiu, kiu por la pardonado pagis per la malsuprenveno en la penon de la homa ekzisto kaj per la morto sur la kruco. Tiel vokas nin tiu pardon-peto unue al danko, kaj poste al jeno: kun li tralabori, trasuferi la malbonon per la amo. Kaj kiam ni ĉiutage devas ekkoni, kiel ofte niaj fortoj ne sufiĉas al tio, kiel ofte ni mem ĉiam denove fariĝas ŝuldaj, tiam tiu peto donacas al ni la grandan konsolon, ke ĝi kuŝas en la energio de Lia amo, kaj kun ĝi, per ĝi kaj en ĝi povas ankaŭ veni energio de saniĝo.

 

KAJ NE KONDUKU NIN EN TENTON

La formulado de ĉi tiu peto estas ŝoka por multaj: Dio ja ne gvidas en tenton. Kaj vere la sankta Jakobo diras al ni: «Neniu diru, kiam li estas tentata: Mi estas tentata de Dio; ĉar Dio ne estas tentebla de malbono, kaj Li mem tentas neniun» (Jak 1,13).

Unu paŝon antaŭen helpas nin, kiam ni pensas al jena vorto de la evangelio: «Tiam Jesuo estis kondukita de la Spirito en la dezerton, por esti tentata de la diablo» (Mat 4,1). La tento venas de la diablo, sed al la mesia tasko de Jesuo apartenas trapasi la grandajn tentojn, kiuj kondukis kaj kondukos la homaron for de Dio. Kiel ni vidis, Li devas trapasi ĉiujn tiujn tentojn, eĉ ĝis la morto sur la kruco, por tiel malfermi al ni vojon de la savado. Tiel Li devas «sobiri en la regnon de la morto» ne nur post Sia morto, sed kvazaŭ en Sia tuta vivo. Li devas sobiri en la dimension de niaj tentoj kaj malsukcesoj, por preni nin kun Sia mano kaj porti nin supren. La Epistolo al la Hebreoj akcentis tiun aspekton kaj elstarigis tiun parton de la vojo de Jesuo: «Ĉar per tio, ke Li mem, tentate, suferis, Li povas helpi la tentatojn» (Heb 2,18). «Ĉar ni havas ĉefpastron ne tian, kiu ne povus simpatii kun niaj malfortaĵoj, sed ĉefpastron tentitan en ĉio tiel same, tamen sen peko» (Heb 4,15).

Plie helpi al ni povas rigardo en la libron Ijob, en kiu multe-rilate jam montriĝas la mistero de Kristo. La satano primokas la homon, por primoki Dion: ties kreito, kreita laŭ Lia bildo, estas mizera kreitaĵo. Ĉio, kio ŝajnas bona ĉe la homo, vere estas nur fasado; al la homo – al ĉiu – vere grava estas ĉiam la bonfarto. Ĉi tio estas la diagnozo de la satano, kiun la Apokalipso nomas «la akuzanto de niaj fratoj, kiu tage kaj nokto akuzas ilin antaŭ nia Dio» (Apo 12,10). La malglorado de la homo kaj de la kreitaro finfine estas malglorado de Dio; pravigo por Lin rifuzi.

La satano volas pruvi sian tezon ĉe la justa Ijob: Kiam nur ĉio estus forprenita de li, tiam li rapide falus el sia pieco. Dio nun lasas al la satano la liberecon por elprovado, tamen kun klare difintaj limoj: Dio ne lasas fali la homon, sed Li lasas lin esti elprovata. Ĉi tie ja, mallaŭte, ankoraŭ ne eldirite, jam aperas la sekreto de la anstataŭado, kiu ricevas grandan dimension en Jesaja 53: La mizeroj de Ijob servas por pravigi la homon. Ijob renovigas la honoron de la homo per sia kredo pruvita en mizero. Tiel la mizeroj de Ijob anticipe estas mizeroj en komuneco kun Kristo, kiu renovigas antaŭ Dio la honoron de ni ĉiu, kaj kiu montras al ni la vojon, kiel ankaŭ en la plej profunda malhelo ni ne perdos la kredon je Dio.

La libro Ijob povas ankaŭ helpi nin al distingo inter elprovo kaj tento. Por maturiĝi, por vere ĉiam pli kreski de supraĵa pieco al profunda unueco kun la Dia volo, la homo bezonas elprovon. Kiel la vinbera suko devas fermenti por fariĝi bona vino, tiel la homo bezonas puriĝadojn, transformiĝojn, kiuj estas danĝeraj por li, en kiuj li ja povas fali, sed kiuj tamen estas la nepraj vojoj, por trovi sin mem kaj Dion. Amo ĉiam estas procezo de puriĝadoj de ni mem, de abnegacioj, de dolor-plenaj transformiĝoj, kaj tia provo estas vojo al maturiĝo. Kiam Francisko Xavier preĝante povis diri al Dio: «Mi amas Vin, ne ĉar Vi povas doni la ĉielon aŭ la inferon, sed simple ĉar Vi estas Vi – mia Reĝo kaj mia Dio», tiam certe estis necesa iu longa vojo de internaj puriĝadoj ĝis tia lasta libereco; vojo de maturiĝoj, sur kiu embuskis la tento, la danĝero de falo – kaj tamen tiu vojo estas necesa vojo.

Tiel ni nun povas jam pli konkrete interpreti la sesan Patronia-peton. Per ĝi ni diras al Dio: «Mi scias, ke mi bezonas elprovojn, por ke mia karaktero fariĝu pura. Kiam Vi fiksas ĉi tiujn provojn pri mi, kiam Vi – kiel ĉe Ijob – donas al la malbonulo pecon da libera ago-spaco, tiam pensu, mi petas, pri la limigita kvanto de mia povo. Ne opiniu min tro kapabla. Ne trovastigu la limojn, ĝis kiuj oni rajtas elprovi min; estu proksima kun Via helpa mano, kiam la provo estos tro por mi.» Tiel la sankta Cipriano interpretis la peton. Li diras: Kiam ni petas «kaj ne konduku nin en tenton», tiam ni esprimas la scion «ke la malamiko nenion kapablas kontraŭ ni, se tio ne antaŭe estos permesata al li. Tiel nia timo, nia sindono kaj atentado celas al Dio, ĉar al la malbonulo nenio estas allasata, krom se al li estas donata iu povo al tio».

Kaj pripensante la psikan formon de la tentado Cipriano poste eksplikas, ke povas ekzisti du diversaj kialoj, pro kio Dio donas limigitan potencon al la malbonulo. Ĝi povas okazi kiel pento por ni, por dampi nian orgojlon, por ke ni denove spertu la povrecon de niaj kredo, espero kaj amo, kaj por ke ni ne fieru esti grandaj el ni mem: Ni pensu pri la fariseo, kiu rakontas al Dio pri siaj personaj verkoj, kaj kiu ne imagas bezoni iun gracon. Cipriano bedaŭrinde poste ne eksplikas pli precize, kion signifas la alia maniero de la tento – la tento, kiun Dio metas sur nin «ad gloriam» – al Sia gloro. Sed ĉu ni nun ne pensu pri tio, ke Dio surmetis aparte gravan ŝarĝon da tentoj al homoj tre proksimaj al Li, al la grandaj sanktuloj – al la sankta Antonio en la dezerto ĝis la sankta Tereza el Lisieux en la pia mondo de ŝia karmelo? Ili staras – por tiel diri – en la sama vico kun Ijob, estante porhoma apologio, kiu samtempe estas defendo de Dio. Kaj pli: Ili staras eĉ en komuneco kun Jesuo Kristo, kiu trapasis niajn tentojn. Ili estas vokataj, trapasi la tentojn de sia periodo kvazaŭ sur sia propra korpo, en sia propra animo, traporti tiujn tentojn por ni ordinaraj animoj, kaj trahelpi nin al Tiu, kiu portis ĉiujn niajn ŝarĝojn.

En nia preĝado de la sesa Patronia-peto tiel devas enesti la preteco, preni sur nin tian ŝarĝon da tentoj, kia estas almezurita al ni. Aliflanke ĝi ja estas la peto, ke Dio mezuru al ni ne pli ol ni povas porti; ke Li ne ellasu nin el la manoj. Ni diras ĉi peton en fida certeco, por kiu la sankta Paŭlo donacis al ni la vortojn: «Fidela estas Dio, kiu ne lasos vin esti tentataj super via forto; sed kune kun la tento Li ankaŭ faros la forkurejon, por ke vi povu ĝin elporti» (1 Kor 10,13).

 

SED LIBERIGU NIN DE LA MALBONO

La lasta peto de la Patronia rilatas al la antaŭlasta kaj turnas ĝin al pozitivo; tiel ambaŭ petoj apartenas unu al la alia. Kiam en la antaŭlasta peto dominas la «ne» (ne doni al la malbonulo pli da spaco ol mi povas porti), tiam en la lasta peto ni venas kun la centra espero de nia kredo al la Patro: «Savu, elaĉetu, liberigu nin!» Tio estas finfine la peto pri nia elaĉeto.

De kio ni volas esti liberigataj? La nova (germana) traduko de la Patronia diras «von dem Bösen», kaj tiu (germana) traduko lasas nedecidite, ĉu oni pensu pri «la malbono» aŭ pri «la malbonulo». Ambaŭ ja finfine ne estas disigeblaj. Jes, ni vidas antaŭ ni la drakon, pri kiu parolas la Apokalipso (ĉapitroj 12 kaj 13). Johano desegnis «la beston el la maro», la beston el la malhelaj abismoj de la malbono, signitan kun la elementoj de la romia ŝtat-potenco. Tiel li tre konkrete desegnis la minacon, kiun renkontis la kristanoj de lia tempo: Li montris la totalan pretendon pri la homo, postulitan de la imperiestra kulto – tiel altigante la politikan, militan kaj ekonomian potencojn al totala ĉiopovo, al la figuro de la malbonulo, kiu minacas vori nin. Tio kuniĝas kun demoralizado de la moraj ordoj per cinikaj manieroj de skeptiko kaj racionalismo. En ĉi tiu minaco la kristano de la persekuta tempo vokas al la Sinjoro kiel la ununura potenco, kiu povas lin savi: Elaĉetu nin, liberigu nin de la malbono.

Ankaŭ se la Romia Imperio kaj ties ideologioj ne plu ekzistas – kiel aktuala estas ĉia ĉi tio! Ankaŭ hodiaŭ ja ekzistas la potencoj de la merkato, de la negocado kun armiloj, kun drogoj kaj kun homoj. Kaj ĉio ĉi tia ŝarĝas sur la mondo kaj tiras la homojn al devigoj nerezisteblaj. Kaj aliflanke ankaŭ hodiaŭ ekzistas la ideologioj de la sukceso, de la bonfarto, kiuj diras al ni: Dio estas nur fikcio, Li forprenas de ni nur tempon kaj vivo-ĝojon. Ne zorgu pri Li! Klopodu sole kapti de la vivo, kiom vi povas. Ankaŭ ĉi tiuj tentoj vidiĝas nerezisteblaj.

La Patronia entute, kaj precipe ĉi lasta peto volas diri al ni: Nur kiam vi perdintos Dion, tiam vi perdintos vin mem; tiam vi estos nenio alia ol hazarda produkto de la evoluo. Tiam la drako vere venkintos. Tiom longe, kiom ĝi ne povas forŝiri de vi Dion, vi restas plejfunde sana en ĉiuj vin minacantaj malbonaĵoj. Pro tio ĝustas, ke la nova traduko (de la germana Patronia «von dem Bösen», kio samtempe signifas «de la malbono» kaj «de la malbonulo») diras: De la malbono/malbonulo liberigu nin. Malbonaĵoj eble necesas por purigi nin, sed la malbonulo detruas. Pro tio do ni petas plejprofunde, ke ne estu fortirata de ni la kredo, kiu ebligas al ni vidi Dion, kaj kiu nin ligas al Kristo. Pro tio ni petas, ke ni en bonaĵoj ne perdu la bonon mem; ke, ankaŭ se ni perdus la bonaĵojn, ni ne perdu la bonulon, Dion; ke ni mem ne perdiĝu: Liberigu nin de la malbono!

Denove Cipriano – la martira episkopo, kiu persone devis trapasi la situacion de la martireco – trovis trafajn formuladojn: «Kiam ni diras ‘liberigu nin de la malbono/malbonulo’, tiam restas nenio, kion ni krom tio ankoraŭ devus peti. Kiam ni iam atingintas la petitan protekton kontraŭ la malbono, tiam ni sekuraj kaj ŝirmitaj staras kontraŭ ĉio, kion povas fari la diablo kaj la mondo. Kia timo povus ankoraŭ minaci el la mondo tiun, kies protektanto en la mondo estas Dio mem?» Ĉi tiu certeco portis la martirojn, kaj ĝi lasis ilin esti ĝojaj kaj esper-plenaj en mondo plena de premoj, kaj ĝi plej profunde «liberigis» ilin, liberigitaj al la vera libereco.

Tio estas la sama espero, kiun la sankta Paŭlo mirinde eldiris per jenaj vortoj: «Se Dio estas por ni, kiu estas kontraŭ ni? … Kiu povas apartigi nin de la amo de Kristo? ĉu aflikto, aŭ turmento, aŭ persekutado, aŭ malsato, aŭ malvarmo, aŭ danĝero, aŭ glavo? … Ĉion ĉi tion ni supervenkas per Tiu, kiu nin amis. Ĉar mi konvinkiĝis, ke nek morto, nek vivo, nek anĝeloj, nek aŭtoritatoj, nek estantaĵoj, nek estontaĵoj, nek potencoj de alteco aŭ profundeco, nek iu alia kreitaĵo povos apartigi nin de la amo de Dio, kiu estas en Kristo Jesuo, nia Sinjoro» (Rom 8,31–39).

Tiel kun la lasta peto ni revenas al la tri unuaj: petante pri la liberigo de la malbono ni petas vere pri la Dia Regno, pri la unuiĝo kun Lia Volo, pri la sanktigado de Lia Nomo. La preĝantoj de ĉiuj tempoj ja plivastigis la petojn. En la suferoj de la mondo ili petis Dion ja ankaŭ pri tio, haltigi la malbonaĵojn, kiuj dezertigas la mondon kaj nian vivon.

Tiu tute homa maniero interpreti la petojn eniris en la liturgion: En ĉiuj liturgioj, escepte nur de la bizanca, la lasta peto de la Patronia estas vastigita al aparta preĝo, kiu tekstas en la malnova roma liturgio jene: «Liberigu nin, ho Sinjoro, de ĉiaj malbonaĵoj pasintaj, nunaj kaj estontaj. Pro la porpeto … de ĉiuj sanktuloj donu pacon en niaj tagoj. Venu helpi nin per via kompato, ke ni ĉiam estu liberaj de pekoj, kaj sekuraj kontraŭ konfuzoj …». Oni sentas la mizerojn de senpacaj tempoj, oni sentas la krion al ampleksa elaĉeto. Ĉi tiu «embolismo», per kiu en la liturgioj estas plifortigata la lasta Patronia-peto, montras la homecon de la eklezio. Jes, ni rajtas, ni eĉ devas peti la Sinjoron ankaŭ pri tio, ke Li liberigu de la suferoj, kiuj la vivon igas neportebla, la mondon, nin mem kaj la multajn suferantajn homojn kaj popolojn.

Tiun vastigon de la lasta Patronia-peto ni rajtas kaj eĉ devas akcepti kiel konscienc-esploron por ni – kiel alvoko kunhelpi, ke la superforto de la «malbono» estu venkata. Sed samtempe devas resti antaŭ niaj okuloj la vera ordo de la estaĵoj, sed ni ne forgesu la kunligitecon de la malbonaĵoj kun la malbonulo: Nia peto ne rajtas perdiĝi en flankenejo; ankaŭ en ĉi tiu interpredado de la Patronia-peto restas centra, ke «ni estu liberigataj de la pekoj», ke ni ekkonu la malbonon kiel la faktan «malbonaĵon», kaj ke al ni estu neniam barita la vido al la vivanta Dio.

 

 

Literaturo ĝenerala

Konforme al la rimarkoj de la antaŭvorto ĉi tiu libro premisas la histori-kritikan metodon kaj utiligas ties ekkonojn, tamen ni volas ĝin transpaŝi al propra teologia interpretado. Ni ne intencas eniri en la disputojn de la histori-kritika esplorado. Pro tio mi ankaŭ rezignis pri ĉiu klopodo de ia pleneco de la literatura uzo, kiu ja ne estas ebla. La utiligataj verkoj estas mallonge nomataj enkrampe en la teksto ; la plenajn titolojn oni trovas en la sekvaj literaturaj notoj.

Unue estu nomataj kelkaj el la plej gravaj libroj pri Jesuo:

Joachim Gnilka: Jesus von Nazareth. Botschaft und Geschichte. Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament, Supplementband 3 (Jesuo el Nazareto. Mesaĝo kaj historio. Teologia komentario de la Herder-eldonejo por la Nova Testamento, suplementa volumo 3), Herder-eldonejo, Freiburg-Basel-Wien 1990.

Klaus Berger: Jesus (Jesuo). Pattloch-eldonejo, Freiburg-Basel-Wien 1990. – Surbaze de profundaj ekzegezaj ekkonoj la aŭtoro prezentas esence la formon kaj mesaĝon de Jesuo en dialogo kun la hodiaŭaj demandoj.

John P. Meier: A Marginal Jew. Rethinking the Historical Jesus (Marĝena Judo. Pripensante la historian Jesuon). Doubleday, New York 1991ss. – Ĉi tiu plur-voluma verko de amerika jezuito mult-rilate estas ekzemplo de la histori-kritika ekzegezo, kies signifo kaj kies limoj estas videblaj en ĝi. Leginda la recenzo de la 1a volumo de J. Neusner, Who Needs the Historical Jesus? (Kiu bezonas la Historian Jesuon?) en: Chronicles, Juli 1993, pp. 32 – 34.

Thomas Söding: Der Gottessohn aus Nazareth. Das Menschsein Jesu im Neuen Testament (La Dio-Filo el Nazareto. La homeco de Jesuo en la Nova Testamento), Herder-eldonejo, Freiburg-Basel-Wien 2006. – La libro ne klopodas desegni la historian Jesuon, sed ĝi reprezentas la kredo-atestojn de la diversaj nov-testamentaj skribaĵoj.

Rudolf Schnackenburg: Die Person Jesu Christi im Spiegel der vier Evangelien. Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament, Supplementband 4 (La persono de Jesuo Kristo en la spegulo de la kvar evangelioj. Teologia komentario de la Herder-eldonejo por la Nova Testamento, suplementa volumo 4), Herder-eldonejo, Freiburg-Basel-Wien 1993. – Al ĉi tiu libro citita en mia antaŭvorto Schnackenburg aldonis ankoraŭ lastan, malgrandan kaj tute personan verkon: Freundschaft mit Jesus (Amikeco kun Jesuo), Herder 1995, en kiu li ja metas «la akcenton malpli al la ekkoneblaĵoj … ol al la efiko, kiun Jesuo generas en la animoj kaj en la koroj de la homoj», kaj tiel li klopodis – kiel li diras – «ekvilibron inter racio kaj travivaĵo» (p. 7s de la libro).

Por la interpretado de la evangelioj mi utiligis precipe la unuopajn volumojn de Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament [HThKNT] (Teologia komentario de la Herder-eldonejo por la Nova Testamento), kiu bedaŭrinde restis nekompleta.

Riĉajn materialojn por la historio de Jesuo oni trovas en la sesvoluma verko: La storia de Gesù (La historio de Jesuo), Rizzoli, Mailand (Milano) 1983 – 1985 (eldonis Virgilio Levi, scienca konsultado: Martini, Rossano, Gilbert, Dupont; diversaj aŭtoroj).

 

Literaturo speciala

La literaturo pri la Patronia estas ne-mezurebla. Ekzegeze mi orientiĝis precipe ĉe Joachim Gnilka: Das Mathäusevangelium. Erster Teil (La evangelio laŭ Mateo. Unua parto), Herders theologischer Kommentar zum Neuen Testament I/1 (Teologia komentario de la Herder-eldonejo por la Nova Testamento I/1), Freiburg-Basel-Wien 1986.

Por la diversaj interdisciplinaj rilatoj oni trovas unuajn informojn ĉe Florian Trenner (eldoninto): Vater unser im Himmel (Patro nia en la ĉielo), Klerusblatt-Verlag, München/Wewel, Donauwörth 2004.

Por la juda fono:
Meinrad Limbeck: Von Jesus beten lernen. Das Vaterunser auf dem Hintergrund des Alten Testamentes (Lerni preĝi de Jesuo. La Patronia sur la fono de la Malnova Testamento), Religiöse Bildungsarbeit, Stuttgart 1980.

Michael Brocke – Jakob J. Petuchowski – Walter Strolz (Hg.): Das Vaterunser. Gemeinsames im Beten von Juden und Christen (La Patronia. Komunaĵoj en la preĝado de Judoj kaj Kristanoj), Herder, Freiburg-Basel-Wien 1976.

El la riĉa trezoro de spiritaj interpretadoj mi nomas la tro malmulte atentitan malfruan verkon de
Romano Guardini: Gebet und Wahrheit. Meditationen über das Vaterunser (Preĝo kaj vero. Meditoj pri la Patronia), Werkbund, Würzburg 1960; Matthias Grünewald, Mainz / Schöningh, Paderborn 1988.

Reinhold Schneider: Das Vaterunser (La Patronia), Herder, Freiburg-Basel-Wien 1947, 1979.

Peter-Hans Kolvenbach SJ: Der österliche Weg. Exerzitien zur Lebenerneuerung (La vojo. Spititaj ekzercoj por la renovigo de la vivo), Herder, Freiburg-Basel-Wien 1988, p. 63 – 104.

Carlo Maria Martini: Non precate parole. Esercizi spirituali con il Padre nostro (Sen antaŭaj vortoj. Spiritaj ekzercoj kun la Patronia), Portalupi Editore, Casale Motferrato 2005.

Inter la Patronia-interpretadoj de la ekleziaj patroj al mi persone plej amata kaj pro tio ofte citita estas tiu de Cipriano el Kartago (ĉ. 200 – 258): De dominica oratione (Pri la Preĝo de la Sinjoro), en: Thasci Caecilli Cypriani Opera omnia, CSEL III 1, p. 265 – 294.
Ni – be kaj kr – citas ĝin ĉi tie: Cyprianus: De dominica oratione (Pri la Preĝo de la Sinjoro).

Pri Apokalipso 12 – 13 komparu ekzemple:
Gianfranko Ravasi, Apocalisse (Apokalipso), Piemme, Casale Monferrato 2002, p. 108 – 130.

Pri la Ĉefpastra Preĝo de Jesuo kaj pri Lia krucumiĝo vidu:
Joseph Ratzinger / Benedikt XVI.: Jesus von Nazareth. Band II. Vom Einzug in Jerusalem bis zur Auferstehung (Jesuo el Nazareto. Dua volumo. De la eniro en Jerusalemo ĝis la resurekto), Herder, Freiburg-Basel-Wien 2011, ĉi tie citita: Jesuo el Nazareto, 2a volumo. (kr)

Por ke la bibliografio pri la trilogio estu kompleta:
Joseph Ratzinger / Benedikt XVI.: Jesus von Nazareth. Band III. Prolog – Die Kindheitsgeschichten (Jesuo el Nazareto. Tria volumo. Prologo – La infan-rakontoj), Herder, Freiburg-Basel-Wien 2012. (kr)